5 t/m 20 januari 2019
Voor slechts twee weken (van 5 t/m 20 januari 2019) keren het originele Vorstengrafzwaard en de daarbij horende situla weer terug in Oss! Dat heeft alles te maken met de onthulling van de nieuwe rotonde naast Museum Jan Cunen, met daarop een metershoge replica van het rondgebogen ruiterzwaard en de emmer waarin het is gevonden. Zwaard en situla behoren tot de opvallendste en meest waardevolle stukken uit het Vorstengraf van Oss, de grootste grafheuvel van Nederland die in 1933 werd ontdekt. Sindsdien worden deze bijzondere objecten uit de ijzertijd bewaard in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Nu zijn ze weer even ‘thuis’ en tonen ze ons het internationale belang van het Osse archeologische erfgoed.
Unieke vondst
In 1933 werd in Oss (bij het huidige knooppunt Paalgraven) een stuk heide ontgonnen voor de aanleg van een woonwagenkamp. In een lage heuvel troffen arbeiders een in elkaar gedeukte bronzen wijnemmer aan. Gelukkig was stadsarchivaris Jan Cunen snel ter plekke en kon de ontginning tijdelijk worden gestopt. Zo kon de toenmalige conservator van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, de heer Bursch, een kort onderzoek instellen. De situla werd overgebracht naar Leiden en daar op de voor die tijd beste wijze gerestaureerd.
Tijdens de restauratie bleek dat het wijnvat als urn was gebruikt: er zaten botresten van een gecremeerd persoon in. Maar ook een rondgebogen zwaard, hout, resten van kleding en allerlei roestklompen. In de roestklompen konden metalen ringen, messen, paardenbitten en een slijpsteen herkend worden. De meest opvallende vondst was het rijk bewerkte ruiterzwaard, afkomstig uit Zuid-Duitsland of Oostenrijk. Gemaakt van ijzer met een houten greep die ingelegd was met goud. Het zwaard was ritueel gebogen, zodat het in de urn paste.
Nieuw onderzoek
Enkele jaren geleden zijn alle vondsten uit het Vorstengraf gerestaureerd en opnieuw bestudeerd, waarbij verrassende nieuwe gegevens aan het licht kwamen. Onder het met roest overdekte zwaard kwam op het lemmet nog een fraaie gravering te voorschijn en bleek ook nog een deel van de goudversiering te zitten. Op het zwaard zaten resten van textiel, waaruit afgeleid kan worden dat het zwaard in stof gewikkeld moet zijn geweest en na de crematie met de verbrande botten in de situla gestopt moet zijn. Bij het schoonmaken van de klompen roest kwamen onder andere nog een scheermes, kledingspelden, paardenbitten, een belletje en paardenbeslag tevoorschijn.
Situla
De allure van het zwaard komt overeen met die van de bijzondere situla. De grote, 50 cm hoge wijnemmer had oorspronkelijk hengsels. Deze waren echter afgebroken en zijn daarna weer hersteld. De reparatie had evenwel geen succes want kort daarna moet het geheel weer zijn afgebroken. Er restte nog een oplossing, die minder fraai was, maar wel praktisch. Op de rand van de situla zijn namelijk verdikkingen zichtbaar. Dit zijn opgezette stukken bronsblik waaronder nog restanten van leer bewaard zijn gebleven. Dit betekent dat de emmer een leren band als hengsel had. Blijkbaar betekende alleen het bezit van een wijnvat al zo veel dat de manier waarop hij gedragen moest worden er weinig toe deed. De situla moet gemaakt zijn in het westelijke Alpengebied en wijst op de steeds intensiever wordende contacten met het centrale deel van Europa.
Grafheuvel voor uitzonderlijk persoon
Met een doorsnede van 53 meter vormt het Vorstengraf in Oss de grootste grafheuvel van Nederland. In de 7e eeuw voor Chr., de vroege ijzertijd, werd er een belangrijk leider begraven. In de tijd dat het grafmonument werd ontdekt, in 1933, wist men niet beter dan dat het om het graf van een vorst ging. Door de enorme afmeting van de heuvel en de rijkdom van de voorwerpen die er werden gevonden, werd het graf ´Vorstengraf´ genoemd. Het gaat echter niet om een vorst in de moderne betekenis, maar om een persoon met aanzien. De gecremeerde resten die in de bronzen emmer werden gevonden, blijken afkomstig te zijn van een 40 tot 60-jarige man. Op de botten zijn aanwijzingen gevonden die wijzen op zijn hoge maatschappelijke status: in zijn rug had hij een opvallende vergroeiing, mogelijk het gevolg van overgewicht en weinig beweging. Ook de vele bijgiften in het graf wijzen op de hoge positie van de overledene. Er zijn meer graven bekend van belangrijke personen waarin zwaarden, dolken, situla’s en paardenbitten zijn gevonden, maar de rijkdom en het exotisch karakter van de voorwerpen uit Oss zijn opmerkelijk. Een dergelijke vondst is een zeldzaamheid in ons land.
Iconen van Oss
Het ruiterzwaard en de urn verwijzen naar de rijke geschiedenis van Oss. Deze uitzonderlijke grafvondsten spreken tegenwoordig nog altijd tot onze verbeelding. Ze appelleren aan het Verhaal van Oss en zijn inwoners. Voor het volwassen publiek zijn het rondgebogen zwaard en de bronzen emmer een feest van herkenning. Museum Jan Cunen wil echter een nieuwe generatie vertellen over dit bijzondere erfgoed. Voor slechts twee weken keren het originele Vorstengrafzwaard en de daarbij horende situla nu terug in Oss. Op de nieuwe rotonde markeren deze iconen echter voortaan de entree naar de stad en vormen zo een blijvende herinnering aan ons unieke verleden.
Met dank aan het Rijksmuseum van Oudheden, Leiden (www.rmo.nl) en Stichting Vorstengraf Oss (www.vorstengrafoss.nl).